Grensoverschrijdend gedrag: leiderschap én beleid ‘bittere noodzaak’

dinsdag 16 juli 2024
timer 6 min

Bij grensoverschrijdend gedrag kan het ook gaan over pesten, roddelen, buitensluiten, belachelijk maken van collega's. (Foto: Shutterstock)

De kranten en social media staan er bol van: grensoverschrijdend gedrag. Schrijnende verhalen komen naar buiten, vanuit grote bedrijven, universiteiten en de televisiewereld. Het lijkt misschien een ‘ver van je bed’-verhaal voor jouw praktijk, het is echter bittere noodzaak om - als je dat nog niet gedaan hebt - een aantal dingen goed in de steigers te zetten. Grensoverschrijdend gedrag kan ook in jouw praktijk voorkomen, het betreft namelijk meer dan alleen schreeuwen en seksueel grensoverschrijdend gedrag.

Onder grensoverschrijdend gedrag vallen vier gedragingen:

  1. Pesten, roddelen, buitensluiten, belachelijk maken, sabotage;
  2. Intimideren, verbaal en lichamelijk geweld;
  3. Seksueel grensoverschrijdend gedrag;
  4. Discriminatie, ongelijke behandeling op de werkvloer.

Het lijkt misschien alsof het er nu ‘ineens’ is. Grensoverschrijdend gedrag is er altijd geweest en het zal er helaas ook altijd zijn. Het is echter jouw verantwoordelijkheid als leidinggevende om te zorgen dat de kans op grensoverschrijdend gedrag in jullie praktijk verkleint. Immers: grensoverschrijdend gedrag heeft een direct negatief effect op werkgeluk en kan leiden tot angst, slecht slapen, onzekerheid en fouten maken. Dit kan vervolgens leiden tot verzuim, angstcultuur, slechte sfeer en verloop in de praktijk.

Groeiende kans op grensoverschrijdend gedrag

Het onderzoek van Performa, Afas en Berenschot van september 2023 toont aan:

  • 10% meer klachten over grensoverschrijdend gedrag;
  • bij 25% behoefte aan vertrouwenspersoon neemt toe;
  • bij 49% zit een of meerdere zaken niet helemaal goed in de organisatie;
  • Bij 13% wordt grensoverschrijdend gedrag in de organisatie niet serieus genomen;
  • 22% werkt niet aan open en veilige werkomgeving.

Als leidinggevende kun je een aantal dingen doen: enerzijds preventieve maatregelen en anderzijds duidelijkheid scheppen over wat jouw medewerkers kunnen doen als ze het ervaren.

Formuleer ‘gewenste omgangsvormen’ en een duidelijk protocol

Begin met het gezamenlijk formuleren van wat ‘gewenste omgangsvormen’ zijn. Een positieve insteek is prettiger om te communiceren dan te zeggen wat ze niet mogen doen, daarmee leg je de focus op negatief gedrag. Doe dit samen met teamleden, dan zijn de gedragenheid en betrokkenheid in de praktijk direct al groter. Je kunt het bijvoorbeeld op de agenda zetten van een teamoverleg en ruim de tijd voor dit onderwerp nemen. Of je vraagt welke teamleden hier een voorzet voor willen maken.

Stel een duidelijk protocol en een gedragscode op, gebaseerd op de eerdergenoemde ‘gewenste omgangsvormen’. Zorg dat het voor alle werknemers, en wellicht ook voor jullie patiënten, duidelijk is wat er wel en niet gewenst is en hoe er gehandeld dient te worden wanneer er sprake is van grensoverschrijdend gedrag.

Vertrouwenspersoon binnenkort verplicht

Tot wie kan een benadeelde zich wenden, tot wie kan een omstander zich wenden en bij wie kan de vermeende beschuldigde terecht? Hoe kan er een klacht worden ingediend en bij wie en wat gebeurt er daar dan vervolgens mee? Die gesprekspartner dient uiteraard een neutrale partij zijn en daardoor kun jij als leidinggevende dat niet zijn. Wat is de rol van een vertrouwenspersoon en kies je voor een interne en/of een externe vertrouwenspersoon?

Het wetsvoorstel om een vertrouwenspersoon verplicht te stellen zal naar alle waarschijnlijkheid op korte termijn worden aangenomen. Dat heeft ook gevolgen voor jouw praktijk. Als je hierop nog geen actie hebt ondernomen, maak een plan over hoe jij een vertrouwenspersoon kunt verbinden aan jullie praktijk. Ook een aantal branche- en beroepsorganisaties bieden deze dienstverlening aan. Hierbij is het raadzaam om een vertrouwenspersoon met een LVV-certificaat in de arm te nemen.

Houd de gewenste omgangsvormen levend in jullie praktijk. Dit kun je bijvoorbeeld doen door het regelmatig bij een werkoverleg op de agenda te zetten, of op een speelse manier door ieder overleg een stelling met alle teamleden te bespreken. Zoals: het is logisch dat als een patiënt onbehoorlijk was, dat de betrokken zorgverlener naar zijn/haar collega’s die dag een korter lontje heeft. Ga daarover met elkaar in gesprek: wat vindt men hiervan? Welke alternatieven zijn er om de interactie met de onbehoorlijke patiënt te verwerken?

4D-model: Direct Action, Distraction, Delegation, Delay

Faciliteer jouw werknemers wat ze kunnen doen als ze zelf grensoverschrijdend gedrag ervaren of als ze er getuige van (denken te) zijn. Met het 4D-model geef je hen praktische handvatten. Wanneer je bijvoorbeeld iets ziet gebeuren waarvan je denkt dat een ander het onprettig vindt:

  • Direct Action: je neemt direct actie door te zeggen dat je iets ongepast of onprettig vindt.
  • Distraction: je spreekt aan, bijvoorbeeld door een vraag te stellen of een van beiden uit te nodigen om samen even een kopje koffie te gaan drinken; uit de situatie halen.
  • Delegation: als je zelf even geen raad weet met de situatie, of geen actie durft te nemen, dan kun je dit ‘delegeren’, door aan bijvoorbeeld een leidinggevende te vragen of deze er actie op wil nemen.
  • Delay: het kan ook zo zijn dat je iets hebt gezien of ervaren en dat je even de tijd nodig hebt om het te laten bezinken en te bedenken wat je hier nu mee wilt. Het is prima om even later de betrokkene(n) aan te spreken.

Investeer in psychologische en sociale veiligheid

De kans dat grensoverschrijdend gedrag zich aandient in jullie praktijk kun je verkleinen door te investeren in psychologische en sociale veiligheid. Psychologisch veiligheid gaat over de subtiele interactie tussen mensen. Dat betekent dat medewerkers zich veilig voelen in de manier waarop ze dagelijks met elkaar omgaan: dat ze hun mening geven, ideeën opperen en het gevoel hebben dat ze hun leidinggevende kunnen tegenspreken en elkaar uitdagen om het beter te doen. Wanneer jouw medewerkers die veiligheid ervaren, zullen ze als er iets voorvalt dat over hun grens gaat, zich eerder uitspreken in plaats van ‘incasseren’.

Om deze cultuur te realiseren is er belangrijk werk voor jou weggelegd. Het begint al bij de werving van nieuwe werknemers. Vervolgens blijf je er in alle gesprekken en overleggen in investeren. Dat doe je door afspraken en regels maken, samen met team. Nodig ze uit om hun mening te geven: laat stiltes vallen zodat niet jij, maar zij de stilte vullen (ook al kan een stilte soms heel oncomfortabel voelen). Hoe actiever jij bent, des te passiever de ander. Laat merken dat je het prettig vindt als zij zich uitspreken, dat ze bijdragen met acties en plannen. Het gaat dus om het inzetten van je menselijke vaardigheden in een professionele context.

Daarnaast heb je ook een verantwoordelijkheid om te investeren in sociale veiligheid; dat werknemers zich beschermd voelen tegen ‘gevaar’ dat wordt veroorzaakt door het handelen van iemand anders binnen een sociale setting, bijvoorbeeld een patiënt.

Praktijkhouder en -manager: kies dezelfde lijn

Zorg allereerst dat je op een lijn zit met je praktijkhouder(s) dan wel praktijkmanager. Dit is een investering op de lange termijn, het is dus van belang dat je naast het eventueel handelen op incident-niveau vooral aan de slag gaat met de patronen die je ziet in jullie praktijk.

Belangrijke aspecten die bijdragen aan het vergroten van de sociale veiligheid zijn: inclusie, diversiteit en vermogen. Inclusie betekent: alle medewerkers hebben het gevoel dat ze erbij horen, dat ze ertoe doen en voelen zich betrokken. Hoe diverser je medewerkersbestand, des te groter de sociale veiligheid. Stel tot slot de vraag over het vermogen: heeft jullie praktijk het vermogen op te treden tegen grensoverschrijdend gedrag? Laat deze drie pijlers bij iedere stap die je gaat zetten centraal staan. Ze gaan hand in hand, de ene pijler kan niet zonder de andere twee: stel alle drie de aspecten centraal bij iedere stap die je zet om te investeren de sociale veiligheid.

Samenvattend

  • Zorg voor een duidelijk beleid en protocol en zorg dat jouw medewerkers zich kunnen wenden tot een vertrouwenspersoon.
  • Investeer in een cultuur waar benadeelden en omstanders grensoverschrijdend gedrag durven te melden; een ‘niet pluis gevoel’ wordt alleen besproken als ze zich veilig voelen.
  • Neem ‘omgang met teamleden’ mee bij werving en selectie EN veranker het in ALLE gesprekken met leidinggevenden.
  • Investeer in ‘open communicatie’.

De meest gemaakte fouten bij grensoverschrijdend gedrag:

  • Bagatelliseren of wegkijken;
  • We hebben een protocol, ‘dus’ het zit wel goed bij ons;
  • We hebben een vertrouwenspersoon, ‘dus’ het zit wel goed bij ons;
  • Denken dat grensoverschrijdend gedrag volledig uit te bannen is;
  • Niet/onvoldoende investeren in leiderschap;
  • Werknemers niet ‘outilleren’ hoe ze kunnen reageren;
  • ‘Zoekgemaakte verantwoordelijkheid’, dat het voor de medewerkers niet duidelijk is tot wie zij zich kunnen wenden bij grensoverschrijdend gedrag.

Lees meer:

Lees verder - met dit thema

Staatssecretaris Idsinga: 'Bedrijven die aantonen dat zij schijnzelfstandigheid tegengaan, krijgen in 2025 nog geen boetes’ (Foto: Martijn Beekman/Rijksoverheid)
flash_onNieuws

Belastingdienst gaat vanaf 1 januari handhaven bij schijnzelfstandigheid: Wel overgangsperiode van een jaar voor werkgevers en zzp’ers

10 sep om 14:00 uurtimer5 min

Op 1 januari 2025 gaat de Belastingdienst ‘volledig handhaven’ op…

Lees verder »
Betrokken, serieus, positief, mondig, rationeel, intuïtief, hardwerkend en digitaal - een paar kenmerken van Gen Z (Foto: Shutterstock)
all_inclusiveAchtergrondartikel

Grijze haren van Gen Z: Tijd voor een gebruiksaanwijzing van deze nieuwe generatie

19 aug om 17:30 uurtimer5 min

De intrede van Generatie Z (Gen Z) op de werkvloer is een feit. Voor leidinggevenden in de zorg kan het soms…

Lees verder »
Merel Kooning: 'Ik dacht dat mijn zachtheid een ramp was. Nu denk ik: nee, juist niet. Daarom blijven medewerkers heel lang en lopen ze met mij weg.' (Foto: Claudia Kamergorodski)
mic_external_onInterview

Tandarts Merel Kooning bij PM Actueel op 24 september: Hoe word je ‘als mens én als medisch ondernemer’ succesvol?

19 jul om 11:45 uurtimer6 min

Tandarts Merel Kooning publiceerde in 2020 ‘Mama rijdt een Bentley’, dat meteen in…

Lees verder »
Thomas Rietrae: ‘Binnen anderhalf jaar nam ik drie praktijken over.'
mic_external_onInterview

Thomas Rietrae (Lassus Tandartsen) over de snelle groei naar 30 praktijken: ‘Professionele autonomie is cruciaal’

4 jul om 11:30 uurtimer8 min

Thomas Rietrae is eigenaar van Lassus Tandartsen, een tandartsengroep met 30…

Lees verder »
flash_onNieuws

Getalsgrens intern toezicht WTZa verhoogd naar 50

20 jun om 17:00 uurtimer2 min

De Wtza-verplichting om intern toezicht in te richten gaat pas gelden voor…

Lees verder »
all_inclusiveAchtergrondartikel

De zeventiende Dag van de Praktijkmanager: Sfeervol congres in nieuw jasje op vertrouwde locatie

29 mei om 14:30 uurtimer5 min

Onder het motto ‘de leukste dag van het jaar’ vond op donderdag 16 mei de Dag van de…

Lees verder »
Sophie Brühl - Foto: Claudia Kamergorodski
mic_external_onInterview

Sophie Brühl (Buurtdokters) en haar ‘wake up call’ voor de huisartsenzorg: ‘Meer ruimte voor praktijkmanager nodig’

8 mei om 14:15 uurtimer6 min

Sophie Brühl, huisarts en mede-initiatiefnemer van Buurtdokters, gaat tijdens de Dag van de…

Lees verder »
Nora Ennahachi, operationeel directeur MyDent Het mondzorgcentrum
mic_external_onInterview

Nora Ennahachi over teamenergie en teamsucces: ‘Zoals we betrokken zijn bij onze patiënten, zijn we dat ook bij elkaar’

17 apr om 13:00 uurtimer6 min

Hoe kun je als praktijkmanager bijdragen aan de teamenergie in een praktijk? Hoe kun je dat…

Lees verder »