Praktijkmanager Fiona Harmsen als minister van VWS: ‘Kies voor vrouwenemancipatie als motor van de mondzorg’

Voor Fiona Harmsen is mondzorg geen gunst, maar een recht. ‘Bij Nader Inzien hebben we opgezet als sociale onderneming vanuit het idee dat toegang  tot zorg een grondrecht is,’ vertelt zij. De praktijk in Havelte biedt kosteloos mondzorg aan gezinnen met een laag inkomen in een regio tussen Steenwijk en Meppel.

Bij Nader Inzien begon als nulpraktijk en bedient inmiddels zo’n honderd mensen die vaak al jarenlang uit beeld waren geraakt van de reguliere mondzorg. De behandelingen worden uitgevoerd door gepensioneerde tandartsen die werken tegen een vrijwilligersvergoeding. Fondsen, bedrijven en toeleveranciers maken het initiatief mogelijk. ‘Toeleveranciers proberen de kosten laag te houden voor ons. Ze denken echt met ons mee.’ 

Bij Nader Inzien richt zich specifiek op het tegengaan van gezondheidsongelijkheid. De grootste financier is Fonds NutsOhra (FNO), dat zich inzet voor gezinnen in kwetsbare posities. ‘Daardoor richten we ons nu ook nog voornamelijk op gezinnen. We willen gezondheidsongelijkheid tegengaan en tegelijk kennis opbouwen over gezinnen met gezondheidsachterstanden,’ aldus Harmsen. (Zie ook: Drentse tandartspraktijk ‘Bij Nader Inzien’ biedt mondzorg ‘zonder drempels’,  5 juni 2025)

‘Ongelijkheid tegengaan’

Als minister zou Harmsen om te beginnen inzetten op eerlijke en medisch verantwoorde zorg. Ze ziet wekelijks hoe financiële ongelijkheid leidt tot medische ongelijkheid. ‘Mensen die geen geld hebben, krijgen vaak een behandeling gebaseerd op geld. Een kies trekken is goedkoper dan een endo. Maar dat is niet de optimale medische behandeling om de kauwfunctie te behouden.’ Door als sociale praktijk een rol te spelen tussen patiënt en zorgverleners in de regio, probeert Bij Nader In Zien die keuzes te beïnvloeden. ‘Wij onderzoeken naast de gratis mondzorg welke rol we kunnen spelen tussen patient en zorgverlener in de regio. Daarmee proberen we het mondzorgsysteem te versterken en de keuzes die tandartsen maken te veranderen.’

‘Positie vrouw blinde vlek’

Een tweede speerpunt zou voor Harmsen vrouwenemancipatie in de mondzorg zijn. De sector bestaat voor ongeveer 85 procent uit vrouwen, maar dat potentieel wordt volgens haar onvoldoende benut. ‘De positie van de vrouw is een grote blinde vlek. Die moet veel serieuzer worden genomen. Daar ligt een enorme kans.’ Als minister zou zij vrouwen actief stimuleren en ondersteunen om meer te werken en ook leiderschap te nemen. ‘Vrouwen zijn bij machte om maatschappelijke problemen op te lossen, maar wij zijn nooit in de positie geweest daar volledige verantwoordelijkheid voor te nemen. En niet onbelangrijk: daar ook voor beloond te worden,’ zegt zij. Die verandering vraagt om andere maatschappelijke  beelden en normen. ‘We moeten het bijvoorbeeld gewoner gaan vinden om tegen je kinderen te zeggen: mama gaat vandaag werken en papa is er vanmiddag voor je. Want mama gaat haar verantwoordelijkheid nemen in de mondzorg.’

Volgens Harmsen is het niet alleen een kwestie van individuele keuzes, maar van collectieve verantwoordelijkheid. ‘Het zijn vaak de kinderen die bepalend zijn voor de verdeling van het werk. Maar kinderen heb je met z’n tweeën en niet in je eentje.’ Als minister zou zij dat faciliteren én belonen, want de nood is hoog. ‘Het capaciteitstekort in de mondzorg is echt een groot probleem.’

‘Langer doorwerken kan heel aantrekkelijk zijn’

Dat tekort wordt nog urgenter door de vergrijzing in de beroepsgroep. In de komende vijf jaar gaan ongeveer 1.800 tandartsen met pensioen. Tegelijkertijd ziet zij daarin juist mogelijkheden. ‘We leven in een maatschappij met mensen die steeds langer leven. Pensioengerechtigden die nog twintig jaar in goede gezondheid leven, daar ligt echt een kans.’ Het model van Bij Nader In Zien, waar gepensioneerde tandartsen hun kennis blijven inzetten, laat volgens haar zien dat langer doorwerken aantrekkelijk en zinvol kan zijn, mits goed georganiseerd.

Bovendien zou Harmsen zich als minister hard maken voor een eigen juridische en fiscale status voor sociale ondernemingen in de zorg. ‘Zodat ik niet hoef te scharrelen met een bv naast een stichting, maar dat een sociale onderneming een eigen fiscale status krijgt.’ Sociale zorginitiatieven vragen om een andere logica dan winst gedreven ondernemingen. ‘Wij zijn eigenlijk een tegenreactie op de schaalvergroting van praktijken en ketens,’ zegt zij. Juist kleinschaligheid en integer ondernemen bieden ruimte voor duurzame zorg, zonder hoge investeringsdruk. ‘Wij vinden dat je geen mensen kunt weigeren met pijn omdat ze de rekening niet hebben betaald. Dat heeft wel implicaties voor de dagelijkse praktijk.’

‘Mentaliteitsverandering nodig’

Volgens Fiona Harmsen is het in de mondzorg en het VWS-beleid tijd voor een mentaliteitsverandering: minder marktdenken, meer maatschappelijke verantwoordelijkheid en de erkenning dat toegang tot goede mondzorg geen privilege is, maar een grondrecht. Die visie maakt veel los, merkt ze. ‘Mensen denken dat als je een gratis tandartspraktijk hebt, de patiënten massaal binnenkomen rennen. Bij hen zit juist veel drempelvrees, schaamte en angst. Maar als je vanuit waarden onderneemt, krijg je daar echt iets voor terug: sterk gemotiveerde mensen, energie bij patiënten en betrokkenheid van bedrijven.’

Meer weten?

• Fiona Harmsen
• Tandartspraktijk Bij Nader Inzien
• Drentse tandartspraktijk ‘Bij Nader Inzien’ biedt mondzorg ‘zonder drempels’,  5 juni 2025